Kwa nini Mungu anawauliza Adamu na Hawa wamtolee dhabihu wanyama kama ‘dhabihu ya kutokuwa na hatia kwa Muumba ili kulipia kosa la wenye hatia’ katika Urithi wa Adamu?
Swali hili linagusa dhana ya kina ya kitheolojia ambayo imekuwa ikijadiliwa kwa karne nyingi. Ingawa mfululizo unaweza kutoa tafsiri ya kipekee, mada ya msingi ya dhabihu na upatanisho imeenea katika mila nyingi za kidini.
Swali hili linagusa dhana ya kina ya kitheolojia ambayo imekuwa ikijadiliwa kwa karne nyingi. Ingawa mfululizo unaweza kutoa tafsiri ya kipekee, mada ya msingi ya dhabihu na upatanisho imeenea katika mila nyingi za kidini.
Mtazamo wa Kikristo
Katika theolojia ya Kikristo, dhana ya dhabihu inafungamana kwa karibu na kusulubiwa kwa Yesu Kristo. Wafuasi wa Kristo wanaamini kwamba kifo cha Yesu kilikuwa kitendo cha dhabihu ili kulipia dhambi za wanadamu. Dhabihu hii inaonekana kama zawadi ya kimungu, sio kitu ambacho kinaweza kupatikana kwa juhudi za kibinadamu. Ingawa maelezo hususa ya dhabihu yanafasiriwa kwa njia tofauti, wazo la msingi ni kwamba Mungu ameandaa njia kwa wanadamu kupatanishwa naye.
Mtume Yohana, katika Waraka wake wa Kwanza, anaandika, “Upendo umo katika hili, si kwamba sisi tulimpenda Mungu, bali kwamba yeye alitupenda sisi hata akamtuma Mwanawe kuwa kipatanisho kwa dhambi zetu. Wapenzi, ikiwa Mungu alitupenda sisi hivi, imetupasa na sisi kupendana sisi kwa sisi” (1 Yohana 4:10-11). Kifungu hiki kinasisitiza asili ya dhabihu ya upendo wa Yesu na athari zake kwa mahusiano ya kibinadamu.
Mwanatheolojia wa Kikristo Matthew Bennett anaeleza tofauti kati ya maoni ya Kikristo na Kiislamu kuhusu wokovu:
Ndani ya Uislamu. . . uhusiano kati ya Mungu na wanadamu si wa karibu sana hivi kwamba ungehitaji Mungu kutoa chochote zaidi ya ujuzi wa sheria yake. Uhusiano wa kibinadamu na kimungu ni ule wa bwana na mtumishi, bwana na mtumwa. . . Wokovu au ukombozi, basi, si suala la kurejeshwa katika uhusiano, bali ni kufanya kazi ipasavyo kwa kuzingatia hadhi ya mtu kama mtumishi.
Hata hivyo, theolojia ya Kikristo huwaona wanadamu kama viumbe vilivyoundwa kwa ajili ya uhusiano wa karibu, wa kibinafsi na Mungu. Dhambi za wanadamu hufanya uhusiano huu usiwe na kibali mbali na utoaji wa Mungu wa njia ya upatanisho. Kwa maneno mengine, suluhu la utengano huu lazima liwe tendo la kimungu ambalo ndani yake Mungu huwakomboa wanadamu, akiondoa dhambi na uchafu wao, na kuwarejesha katika hali ya haki.
Mtazamo wa Kiislamu
Katika Uislamu, dhambi inaeleweka kama kushindwa kuishi kwa kufuata amri za Mungu. Huonekana kama tabia ya asili ya mwanadamu inayosababishwa na kusahau au udanganyifu. Jibu linalofaa kwa dhambi, kwa mujibu wa mafundisho ya Kiislamu, ni kwa Mungu kufanya mapenzi yake yajulikane kupitia ufunuo wa kinabii. Kisha wanadamu wanatarajiwa kutii amri za Mungu.
Kurani, kitabu kitakatifu cha Uislamu, kina aya nyingi zinazozungumzia suala la dhambi na toba. Kwa mfano, katika Sura Al-Baqarah, inasema, “Sema, ‘Enyi waja wangu mliojidhulumu nafsi zao, msikate tamaa na rehema ya Mwenyezi Mungu. Hakika Mwenyezi Mungu ni Mwenye kusamehe, Mwenye kurehemu.” (2:37). Aya hii inasisitiza msamaha na huruma ya Mungu, hata kwa wale waliofanya dhambi.
Tofauti za Kitheolojia
Moja ya tofauti kuu kati ya mitazamo ya Kikristo na Kiislamu ni asili ya uhusiano wa kibinadamu na wa Mungu. Ukristo huwaona wanadamu kuwa viumbe vilivyoundwa kwa ajili ya uhusiano wa karibu na wa kibinafsi pamoja na Mungu. Dhambi inavuruga uhusiano huu, na ni kupitia tu tendo la dhabihu la Mungu ndipo inaweza kurejeshwa. Uislamu, kwa upande mwingine, unauona uhusiano huo kuwa ni wa bwana na mtumishi, huku wanadamu wakitarajiwa kutimiza wajibu wao.
Maswali Makubwa
Zaidi ya tafsiri mahususi za dhabihu katika dini mbalimbali, swali hili linazua maswali mapana zaidi ya kifalsafa na kitheolojia:
Katika theolojia ya Kikristo, dhana ya dhabihu inafungamana kwa karibu na kusulubiwa kwa Yesu Kristo. Wafuasi wa Kristo wanaamini kwamba kifo cha Yesu kilikuwa kitendo cha dhabihu ili kulipia dhambi za wanadamu. Dhabihu hii inaonekana kama zawadi ya kimungu, sio kitu ambacho kinaweza kupatikana kwa juhudi za kibinadamu. Ingawa maelezo hususa ya dhabihu yanafasiriwa kwa njia tofauti, wazo la msingi ni kwamba Mungu ameandaa njia kwa wanadamu kupatanishwa naye.
Mtume Yohana, katika Waraka wake wa Kwanza, anaandika, “Upendo umo katika hili, si kwamba sisi tulimpenda Mungu, bali kwamba yeye alitupenda sisi hata akamtuma Mwanawe kuwa kipatanisho kwa dhambi zetu. Wapenzi, ikiwa Mungu alitupenda sisi hivi, imetupasa na sisi kupendana sisi kwa sisi” (1 Yohana 4:10-11). Kifungu hiki kinasisitiza asili ya dhabihu ya upendo wa Yesu na athari zake kwa mahusiano ya kibinadamu.
Mwanatheolojia wa Kikristo Matthew Bennett anaeleza tofauti kati ya maoni ya Kikristo na Kiislamu kuhusu wokovu:
Ndani ya Uislamu. . . uhusiano kati ya Mungu na wanadamu si wa karibu sana hivi kwamba ungehitaji Mungu kutoa chochote zaidi ya ujuzi wa sheria yake. Uhusiano wa kibinadamu na kimungu ni ule wa bwana na mtumishi, bwana na mtumwa. . . Wokovu au ukombozi, basi, si suala la kurejeshwa katika uhusiano, bali ni kufanya kazi ipasavyo kwa kuzingatia hadhi ya mtu kama mtumishi.
Hata hivyo, theolojia ya Kikristo huwaona wanadamu kama viumbe vilivyoundwa kwa ajili ya uhusiano wa karibu, wa kibinafsi na Mungu. Dhambi za wanadamu hufanya uhusiano huu usiwe na kibali mbali na utoaji wa Mungu wa njia ya upatanisho. Kwa maneno mengine, suluhu la utengano huu lazima liwe tendo la kimungu ambalo ndani yake Mungu huwakomboa wanadamu, akiondoa dhambi na uchafu wao, na kuwarejesha katika hali ya haki.
Mtazamo wa Kiislamu
Katika Uislamu, dhambi inaeleweka kama kushindwa kuishi kwa kufuata amri za Mungu. Huonekana kama tabia ya asili ya mwanadamu inayosababishwa na kusahau au udanganyifu. Jibu linalofaa kwa dhambi, kwa mujibu wa mafundisho ya Kiislamu, ni kwa Mungu kufanya mapenzi yake yajulikane kupitia ufunuo wa kinabii. Kisha wanadamu wanatarajiwa kutii amri za Mungu.
Kurani, kitabu kitakatifu cha Uislamu, kina aya nyingi zinazozungumzia suala la dhambi na toba. Kwa mfano, katika Sura Al-Baqarah, inasema, “Sema, ‘Enyi waja wangu mliojidhulumu nafsi zao, msikate tamaa na rehema ya Mwenyezi Mungu. Hakika Mwenyezi Mungu ni Mwenye kusamehe, Mwenye kurehemu.” (2:37). Aya hii inasisitiza msamaha na huruma ya Mungu, hata kwa wale waliofanya dhambi.
Tofauti za Kitheolojia
Moja ya tofauti kuu kati ya mitazamo ya Kikristo na Kiislamu ni asili ya uhusiano wa kibinadamu na wa Mungu. Ukristo huwaona wanadamu kuwa viumbe vilivyoundwa kwa ajili ya uhusiano wa karibu na wa kibinafsi pamoja na Mungu. Dhambi inavuruga uhusiano huu, na ni kupitia tu tendo la dhabihu la Mungu ndipo inaweza kurejeshwa. Uislamu, kwa upande mwingine, unauona uhusiano huo kuwa ni wa bwana na mtumishi, huku wanadamu wakitarajiwa kutimiza wajibu wao.
Maswali Makubwa
Zaidi ya tafsiri mahususi za dhabihu katika dini mbalimbali, swali hili linazua maswali mapana zaidi ya kifalsafa na kitheolojia:
- Kwa nini ulimwengu upo? Swali hili linachunguza kusudi kuu na maana ya maisha.
- Je, kuna maisha baada ya kifo? Swali hili linajikita katika asili ya kuwepo zaidi ya maisha yetu ya kimwili.
- Mwanadamu aliibukaje? Swali hili linagusa asili ya ubinadamu na nafasi yetu katika ulimwengu.
- Yesu alikuwa nani? Swali hili ni muhimu kwa theolojia ya Kikristo na Kiislamu, yenye tafsiri tofauti za jukumu na umuhimu wa Yesu.
